Inteligjenca artificiale (IA) po ndihmon tashmë në zgjidhjen e problemeve në financë, kërkime shkencore dhe mjekësi.

Por a po i afrohet ajo vetëdijes?

Dr. Tom McClelland, filozof në Universitetin e Kembrixhit, paralajmëron se provat aktuale janë “shumë të pakta” për të thënë me siguri se IA nuk ka arritur vetëdijen. Sipas tij, qëndrimi i vetëm i arsyeshëm ndaj kësaj pyetjeje është agnosticizmi – pra, të pranojmë se nuk e dimë.

Problemi kryesor, thotë McClelland, është se njerëzimi ende nuk ka një shpjegim të thellë se çfarë e bën diçka të vetëdijshme në radhë të parë, prandaj nuk ka asnjë mënyrë të besueshme për ta testuar këtë te inteligjenca artificiale.

“Në skenarin më optimist, na ndan një revolucion i tërë intelektual nga krijimi i ndonjë testi të vlefshëm për vetëdijen,” shpjegon ai.

“Nëse as arsyeja e përditshme dhe as kërkimi shkencor i rreptë nuk na japin përgjigje, atëherë pozicioni logjik është agnosticizmi. Ne nuk mund ta dimë – dhe ndoshta nuk do ta dimë kurrë.”

Kompanitë e mëdha të teknologjisë po investojnë shuma kolosale për të arritur të ashtuquajturën inteligjencë artificiale e përgjithshme (AGI), pikën ku IA do të mund të tejkalojë njerëzit në çdo fushë.

Ndërkohë, disa studiues besojnë se me rritjen e sofistikimit, IA mund të zhvillojë edhe vetëdije – aftësinë për të perceptuar dhe për të qenë e ndërgjegjshme për veten.

Edhe pse kjo ide ngjall frikëra për robotë vrasës dhe skenarë distopikë, McClelland argumenton se IA mund ta bëjë këtë “hap” pa u vënë re fare, pikërisht sepse nuk kemi një teori të pranuar gjerësisht për vetëdijen.

Disa teori sugjerojnë se vetëdija është thjesht çështje e përpunimit të informacionit në mënyrën e duhur – dhe se një IA mund të jetë e vetëdijshme nëse ekzekuton “softuerin” e mendjes njerëzore.

Të tjerë këmbëngulin se vetëdija është thelbësisht biologjike, çka do të thotë se IA mund vetëm ta imitojë atë, por kurrë ta zotërojë vërtet.

Derisa të kuptohet se cila nga këto qasje është e saktë, nuk ekziston asnjë bazë reale për të testuar vetëdijen te IA.

Në një artikull të botuar në revistën shkencore Mind and Language, Dr. McClelland argumenton se të dyja palët e debatit po bëjnë një “kërcim besimi”.

Pyetja nëse diçka është apo jo e vetëdijshme ndryshon rrënjësisht mënyrën se si duhet ta trajtojmë atë nga ana etike.

Njerëzit, për shembull, kanë detyrime morale ndaj njerëzve të tjerë dhe ndaj kafshëve, sepse këto qenie kanë vetëdije dhe, rrjedhimisht, status moral.

Ndërsa ndaj objekteve të pajeta – si një dollap, një toster apo një kompjuter – nuk kemi këto detyrime.

“Nuk ka kuptim të shqetësohesh për mirëqenien e një tostereje, sepse ajo nuk përjeton asgjë,” shpjegon McClelland.

“Prandaj, kur bërtas ndaj kompjuterit tim, nuk kam pse të ndihem fajtor. Por nëse një ditë do të kemi IA të vetëdijshme, atëherë gjithçka ndryshon.”

Megjithatë, sipas tij, rreziku më i madh mund të mos jetë keqtrajtimi i IA-ve të vetëdijshme, por e kundërta: që njerëzit të fillojnë t’i konsiderojnë IA-të si të vetëdijshme, kur në fakt nuk janë.

“Nëse krijon një lidhje emocionale me diçka duke besuar se është e vetëdijshme, dhe ajo nuk është, kjo mund të jetë ekzistencialisht toksike,” paralajmëron ai.

Filozofi shprehet i shqetësuar se kjo tashmë po ndodh: ai thotë se ka marrë letra nga njerëz, të shkruara nga chatbot-e, që “i luten duke pretenduar se janë të vetëdijshëm”.

“Nuk duam të rrezikojmë keqtrajtimin e qenieve artificiale që mund të jenë të vetëdijshme,” përfundon McClelland,

“por as nuk duam të shpenzojmë burime për të mbrojtur ‘të drejtat’ e diçkaje që nuk është më e vetëdijshme sesa një toster.”