ELSA SAKA

Thimi Mitko, një nga figurat më të ndritura të Rilindjes sonë Kombëtare, lindi në vitin 1820, në djepin e civilizimit shqiptar, qytetin e Korçës, në një kohë kur trojet shqiptare ndodheshin nën sundimin e Perandorisë Osmane. Ishte koha kur populli shqiptar po përballej me sfida të jashtëzakonshme në të gjitha fushat e jetës së tij, sidomos në ato politike, shoqërore dhe kulturore. Në këtë periudhë të vështirë me ngjarje të rëndësishme për të ardhmen kombëtare, ruajtja e identitetit unik kulturor të Shqipërisë ishte shume e pa sigurt. Pikërisht në këto momente deçizive, Thimi Mitko u shfaq si një vizionar, duke ia kushtuar jetën e tij mbledhjes dhe ruajtjes së folklorit kombëtar.

Lindja dhe rritja në një periudhë të tillë, e ndihmoi Mitkon të formësohej nën ndikimin e traditave të pasura gojore të vendlindjes. Këngët, historitë dhe legjendat e trashëguara brez pas brezi, të cilat gjallonin në fshatrat dhe qytetet shqiptare, do të përbënin boshtin kryesor të veprës së tij letrare. Transmetimi brez pas brezi i këtyre traditave të trashëgimisë kulturore verbale, të cilat përbënin tharmin e gjallë të ekzistencës dhe rrugëtimit të shoqërisë, shërbenin jo vetëm për argëtim, por mbi të gjitha për të përjetësuar historinë e lavdishme të vendit dhe të heronjve tanë kombëtarë. Njëherësh ato përbënin një kontribut të jashtëzakonshëm për të mësuar rreth vlerave tona dhe për të arritur në krijimin e një identiteti të përbashkët. Ajo që e bën të veçantë Thimi Mitkon dhe për të cilën ai meriton gjithë vëmendjen, respektin dhe mirënjohjen e shqiptarëve ishte fakti se, ai kuptoi që në moshë të re rëndësinë e këtyre pasurive kulturore të trashëguara me fanatizëm nga populli ynë, por dhe njohu urgjencën e ruajtjes së tyre për brezat e mëvonshëm.

Folklori

Ishte pasioni i madh i Mitkos për folklorin, i lindur vetëm nga interesi patriotik dhe intelektual për grumbullimin e pasurisë folklorike të popullit, pasi ai e shihte këtë folklor si mishërimin e identitetit shqiptar, si pasqyrim të qëndrueshmërisë, mençurisë dhe shpirtit të paepur të popullit tonë. Frymëzimi i tij që e nxiti në ruajtjen e traditave buronte nga ideali që ai kishte se, në kohë të vështira, faktorët që e mbanin të bashkuar popullin ishin kultura dhe tradita. Thimi Mitko e shihte folklorin si burim force dhe krenarie për shqiptarët, për këtë arsye ai punoi pa u lodhur për të siguruar që ky folklor të mbetej i gjallë. Si folklorist dhe etnolog, Thimi Mitko, u angazhuar fort në mbledhjen dhe dokumentimin e këngëve popullore, tregimeve, riteve dhe elementeve të tjera të trashëgimisë kulturore të Shqipërisë. Sepse kjo pasuri shpirtërore nuk ishin vetëm këngë apo histori, por ato përbënin vetë esencën e shpirtit shqiptar, duke regjistruar çdo gjë, që nga jeta e përditshme e popullit deri tek pjesëmarrja në luftërat, sprovat fitoret dhe ëndrrat e tij. Tematika e këngëve popullore shqiptare, të transmetuara brez pas brezi, ishte shumë e gjerë. Ato pasqyronin tema që nga ngjarjet historike deri te luftërat e përditshme të popullit. Populli në krijimet e tij i këndonte dashurisë, nderit, virtytit, heroit dhe atdhedashurisë. Falë pasionit dhe profesionalizmit, Thimi Mitko regjistroi në dokumente shumë prej këtyre këngëve si pasuri muzikore duke ndriçuar mugëtirën e historisë së turbullt të kohës. Një ndihmesë të jashtëzakonshme në arritjen e qëllimit të tij për Mitkon ishin udhëtimet e shumta nëpër Shqipëri. Ai vizitoi që nga fshatrat e thella deri në rajonet e vështira malore, ku ai dëgjoi historitë e njerëzve të thjeshtë dhe mblodhi një shumëllojshmëri të madhe faktesh dhe të dhënash dokumentare. Ai pati një qasje sistematike dhe të kujdesshme ndaj folklorit duke regjistruar çdo gjë që ai hasi, që nga epika historike deri te proverbat e thjeshta. Ai i mori të gjitha masat që këto koleksione të rralla të trashëgimisë kulturore shpirtërore të kombit të mos humbitnin në eterin e injorancës dhe apatisë së njerëzve.

MISIONI

I palodhur dhe sistematik në misionin e tij Thimi Mitko kontribuoi në krijimin e një arkivi me vlerë të paçmuar të traditave gojore shqiptare, të cilat rrezikoheshin, të zhdukeshin, përgjithmonë. Duke e regjistruar këtë pasuri të trashëguar folkloristike të popullit shqiptar, ai i dha asaj një jetë të re, pasi e paraqiti në një mënyrë që do të ishte lehtësisht e kuptueshme për brezat e mëvonshëm. Me anën e botimeve të tij, ku zënë vend antologjitë dhe studimet, u arrit që folklori shqiptar të hynte në botën akademike. Kështu, studiuesit mund ta analizonin dhe ta vlerësonin folklorin në lidhje me rëndësinë e tij letrare, historike dhe kulturore. Në këtë mënyrë, u bë e mundur, në sajë të punës së tij, që folklori shqiptar të ngrihej nga thjesht një tregim apo rrëfenjë gojore në një pjesë të njohur dhe të nderuar të trashëgimisë kulturore botërore. Vepra e tij e titulluar “Bleta Shqipëtare”, përbën një monument letrat shumë të rëndësishëm të kujtesës folklorike kombëtare shqiptare. Kjo vepër, sikurse perifrazon akademiku i shquar shqiptar prof. Jorgo Bulo, përbën një përmbledhje unike të këngëve rituale, baladave, këngëve historike dhe heroike, këngëve të dëshmisë, këngëve të kurbetit, gjëegjëzave, fabulave, anekdotave dhe përrallave, të mbledhura nga bartës të të gjitha arealeve rurale dhe urbane dhe të të gjitha trevave, nga Veriu e nga Jugu, nga arbëreshët e Italisë dhe deri te arvanitët. Me mbledhjen e pasurisë folklorike, realizon ruajtjen e autenticitetit të krijimeve popullore, nga ana tjetër ai i ndërlidh ato me nevojën për një vetëdije të lartë kombëtare. Kjo vepër në vetvete mbart një mesazh shumë të qartë dhe ky mesazh ishte se populli shqiptar mbart nga kohët e lashta një pasuri shpirtërore të veten, e cila nuk e lejonte atë të pleksej me identitete të huaja.

VEPRIMTARIA

Thimi Mitko nuk e kufizoi veprimtarinë e tij vetëm në mbledhjen e folklorit, por ai ishte, gjithashtu, një mbrojtës i madh i gjuhës shqipe. Në kohën kur ai jetoi dhe punoi kishte shumë shqiptarë që nuk dinin shkrim dhe këndim. Mitko kishte besimin se gjuha përbënte një shtyllë shumë të rëndësishme të identitetit shqiptar. Regjistrimi dhe dokumentimi prej tij i folklorit shqiptar përbënte një përpjekje të fuqishme për ruajtjen e gjuhës dhe siguronte që brezat e ardhshëm të shqiptarëve do të vazhdonin ta flisnin dhe ta shkruanin atë. Në kuadër të këtij këndvështrimi Mitko në parathënien e veprës së tij “Bëleta Shqypëtare” mbështet plotësisht mendimin e shprehur nga Herderi se “Një komb nuk mundet në asnjë mënyrë tjetër të dalë nga barbaria, përveç se duke punuar gjuhën e vet”. Një vlerë tjetër e madhe e veprës dhe e punës së Thimi Mitkos është fakti se ai mbështeste fuqishëm zhvillimin e ndërgjegjes kombëtare në një kohë kur Shqipëria vijonte të luftonte për të përcaktuar vendin që asaj i takonte me të drejtë në botën e qytetëruar. Duke marrë përsipër barrën e rëndë të ruajtjes së historisë, traditave dhe të zakoneve të popullit, ai ndihmoi në fuqizimin e ndjenjës së krenarisë për trashëgiminë kombëtare. Me veprimtarinë e tij që ishte një akt i rezistencës kulturore, u arrit afirmimi i kulturës shqiptare si një kulturë e vlefshme, e veçantë dhe që e meriton të njihet. Në fondet e AQSH-së ruhen një mori dokumentesh që i përkasin Thimi Mitkos, ku ndodhet dhe vepra e tij kryesore “Mjaltë nga Bleta Shqiptare” ku ruhen dhe dorëshkrime origjinale, të përdorura për përgatitjen e vëllimit.

DOKUMENTI

Në një dëftesë të shkruar me dorë, që mban datën 20.07.1958 thuhet se u mor në dorëzim nga Universiteti Shtetëror i Tiranës dokumenti “Mjaltë nga bleta shqiptare” i Thimi Mitkos, që ishte dhuruar nga Republika e Çekosllovakisë. Ndërsa dokumenti i dytë i shkruar në gjuhën çeke dhe në variantin shqip, tregon rrugëtimin e dorëshkrimit të veprës së Mitkos nga Shqipëria për në Pragë. Fletët e dorëshkrimit i qenë dërguar në Pragë, albanologut çek. Jan Urban Jarnjik nga vetë autori që nga 28 tetori 1889 e deri më 2 shkurt 1890. Ndërkohë folkloristi gjerman dr. Edmund Fekenshteti i pati marrë nga vetë Thimi Mitko dorëshkrimet që i nisi albanologut çek. Në arkivin tonë ruhen dhe dorëshkrime origjinale të Thimi Mitkos të përdorura për përgatitjen e vëllimit “Bleta Shqiptare”. Në vitin 1923, pas ndarjes nga jeta të Jarnjikut, filloi odiseja e fletëve të shkëputura të dorëshkrimit të cilat u endën lart e poshtë derisa u zbuluan rastësisht në Pragë në vitin 1950 nga filologu Dhimitri Pilika. Në vitin 1956, seminari për filologji shqiptare i Universitetit të Karlit në Pragë, përgatiti për botim dorëshkrimin e veprës së përmendur. Në fondet arkivore një vend të veçantë zënë letërkëmbimet e rilindasit me personalitete të njohura të kohës me të cilët ai komunikonte vazhdimisht në lidhje me tematika të ndryshme kryesisht të karakterit kombëtar. Koleksionet e tij të këngëve, tregimeve dhe zakoneve mbeten një burim thelbësor për të gjithë studiuesit që duan të zbulojnë thellësitë e kulturës shqiptare. Puna e tij ka krijuar një urë mes së kaluarës dhe të tashmes, duke na mundësuar të lidhemi me traditat e paraardhësve tanë. Në një botë që shkon gjithnjë e më tepër drejt globalizimit është e domosdoshme që të mbajmë, të ruajmë dhe të promovojmë fort aspektet e identitetit tonë kombëtar që e bëjnë atë aq unik. Thimi Mitko na tregoi se folklori mund të shërbejë si një dritë udhërrëfyese e krenarisë dhe e bashkimit kombëtar. Të gjithë ne i detyrohemi shumë rilindësit Thimi Mitkos, përkushtimi i të cilit për ruajtjen e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë vazhdon të na frymëzojë ende sot.